Cách đây hơn 40 năm hàng nghìn chiếc xe hơi Made In Việt Nam được sản xuất và lăn bánh tại Saigon. Khác với nhiều hãng ngày nay chỉ nhập khẩu gia công và lắp ráp thì La Dalat được sản xuất với hơn 40% kết cấu do người Việt chế tạo với mức giá cực tốt và ít hao xăng khiến cho nhiều hãng lớn của Nhật Bản như Toyota, Mazda, Mitsubishi, Nissan, Daihatsu… không có cửa chen chân vào.
Công ty xe hơi Sài Gòn
La Dalat là tên một loại xe hơi giá rẻ do hãng chế tạo xe hơi của Pháp Citroën thông qua công ty con là Công ty xe hơi Sài Gòn sản xuất trong giai đoạn 1970-1975. Loại xe này được hãng Citroën chế tạo năm 1969 và bán ra thị trường vào năm 1970. Tỷ lệ các bộ phận nội địa hóa của La Dalat đạt 25%, đến năm 1975 đạt 40%, cũng là năm hãng Citroën đóng cửa nhà máy tại Việt Nam và chấm dứt sản xuất dòng xe này
Việt Nam từng chủ động sản xuất được 40% phụ tùng, linh kiện cho chiếc La Dalat ngay từ những năm 1970.
Với mục đích thiết kế nhắm tới những khách hàng bình dân tại các nước có nền kinh tế khó khăn, LaDalat có nhiều bộ phận được chế tạo thủ công, kiểu dáng xe thô kệch và kém về tính thẩm mỹ, bù lại xe có giá thành rẻ, ít tốn xăng, dễ sửa chữa và thay thế phụ tùng.
Nội thất La Dalat
La Dalat do hãng Citroën của Pháp thiết kế và nắm bản quyền chế tạo, người Việt chỉ được thuê làm công nhân lắp ráp (để tận dụng giá nhân công rẻ). Nhưng do xe La Dalat được lắp ráp tại nhà máy Citroën đặt tại Sài Gòn, một số bộ phận đơn giản của xe (đèn chiếu sáng, kèn báo hiệu, ghế nệm) được nội địa hóa (tỷ lệ đạt 25-40%), nên một số người tại Việt Nam vẫn coi La Dalat là xe hơi “made in Vietnam”.
Nội thất La Dalat
Vào năm 1936, hãng chế tạo xe của Pháp Citroën đã thiết lập xưởng sản xuất đầu tiên ở Đông Dương với trụ sở ban đầu tại góc đường Lê Lợi – Nguyễn Huệ, ngày nay đã trở thành Caféteria Rex ở Sài Gòn. Sau 1954, xưởng sản xuất được dời đi và đổi tên thành Công ty Xe hơi Citroën, tiếp đến là Công ty Xe hơi Saigon.
Sau Thế chiến thứ 2, để đáp ứng nhu cầu về phương tiện di chuyển của dân Pháp đương thời, hãng chế tạo xe Citroën đã tung ra thị trường chiếc xe 2CV. Sau đó hãng này tiếp tục cho ra đời loại xe Citroën Dyane 6 và Méhari lần lượt vào cuối thập niên 50 và đầu thập niên 60. Xe Citroën La Dalat sản xuất ở Việt Nam là loại xe dựa trên kiểu Citroën Méhari.
La Dalat phiên bản màu xanh
Vào giữa thập niên 60, trước sức ép cạnh tranh từ các loại xe gắn máy 2 bánh: Honda, Suzuki, Yamaha, Kawasaki, Bridgestone…. cũng như các loại ô tô Toyota, Mazda, Mitsubishi, Nissan, Daihatsu… nhập khẩu từ Nhật Bản, hãng Citroën quyết định tung ra thị trường một loại xe thực dụng và rẻ tiền, loại xe mà các công ty sản xuất xe Nhật Bản không thể cạnh tranh được. Chiếc xe được đặt tên là La Dalat.
Năm 1969, công ty Citroën mua bản quyền thiết kế của chiếc Baby Brousse từ công ty Ateliers et Forges de l’Ebrié.
Tiếp đó, các kỹ sư của chi nhánh Société Automobile d’Extrême-Orient tại Sài Gòn bắt tay vào sản xuất và lắp ráp ngay tại Việt Nam một chiếc xe tuy không sang trọng và mạnh như xe Mỹ, nhưng giá thành và chất lượng ăn đứt tất cả các loại xe của Nhật.
Một quảng cáo của công ty Xe hơi Citroën tại Sài Gòn.
Và chiếc La Dalat ra đời với 4 kiểu dáng khác nhau có phần máy và hệ thống tay lái, bộ nhún, bộ thắng… nhập cảng từ Pháp, trong khi, các bộ phận như đèn, kén báo hiệu, ghế nệm, dàn đồng đóng bằng tôn, mui xe bằng lá thép uốn hoặc vải,… được thiết kế và sản xuất ngay tại Sài Gòn.
Tuy dựa theo thiết kế của chiếc Baby Brousse, nhưng La Dalat được cải tiến để có thể sản xuất hàng loạt mà không đến cần máy ép thép công nghiệp hạng nặng như Baby Brousse.
Lúc tung ra thị trường vào năm 1970, tỷ lệ bộ phận nhập cảng so với bộ phận nội địa là 75/25 và đến năm 1975 khi hãng Citroën ngừng hoạt động, tỷ lệ này là 60/40. Có tất cả là 4 kiểu La Dalat: loại 4 chỗ ngồi hoặc 2 chỗ ngồi với thùng chở hàng.
Trong giai đoạn 1970 đến 1975, hãng xe Citroën sản xuất hơn 5.000 chiếc La Dalat, tức là khoảng 1.000 chiếc mỗi năm. Dù số lượng sản xuất khá nhỏ khi năm 1970 riêng Nhật Bản đã sản xuất 4,1 triệu ôtô các loại, song Citroën cho rằng La Dalat là thiết kế phù hợp với thị trường những nước nghèo.
La DaLat dùng động cơ 4 thì, 602 phân khối, 31 mã lực, 2 xi-lanh đối ở 2 đầu nằm dẹp. Xe có hộp 4 số tay, truyền động trục bánh trước. Trọng lượng xe đầu tiên là khoảng từ 480 đến 590 kg (tùy theo kiểu), kiểu xe thùng nặng 770 kg.
Một chiếc xe La Dalat trên đường phố
La Dalat được đánh giá là chiếc xe ít tốn xăng, dễ sửa chữa, dễ thay thế các bộ phận hỏng hóc, đặc biệt các bộ phận như cánh cửa, kính xe đều có thể “tự chế”, dễ làm hơn các loại xe Nhật và rẻ tiền. Các bộ phận rời được bán với giá phải chăng vì hoàn toàn được chế tạo tại Việt Nam.
Tiền thân là gốc Pháp nhưng La Dalat đã để lại dấu ấn không hề nhỏ mang tên Việt Nam. Năm 1973, ngạc nhiên và hài lòng với thành công đáng ngờ của Công ty Xe hơi Sài Gòn, Citroën đã sang Việt Nam lấy 3 chiếc La Dalat về Pháp để mổ xẻ phân tích thiết kế, từ đó họ cho ra đời kiểu khung xe dễ sản xuất mà không đòi hỏi đầu tư nhiều công nghệ như chiếc Baby Brousse mui trần thế hệ thứ hai hay chiếc FAF.
Hình ảnh một chiếc xe La Dalat ngày nay
Giới chơi xe cổ ở Sài Gòn cho biết, La Dalat sản xuất ở Việt Nam là loại xe dựa trên kiểu Citroën Méhari, nằm trong kế hoạch hợp tác kỹ thuật của hãng xe Pháp Citroën về cơ khí ô tô và những quốc gia có ý định sản xuất phương tiện giao thông nội địa. Hãng này thiết lập một phân xưởng lắp ráp tại miền Nam, lấy tên là Xe hơi Citroën Công ty, sau đổi thành Công ty Xe hơi Sài Gòn, chuyên đảm trách lắp ráp và sản xuất những bộ phận phụ cho dòng xe nói trên.
Động cơ của La Dalat.
La Dalat nổi bật trong dàn xe thế kỷ trước giữa phố phường hiện đại. Chiếc xe có đường nét thiết kế vuông vức, góc cạnh; kiểu đèn pha tròn; logo cây thông cách điệu trước lưới tản nhiệt hình chữ nhật.
Một chiếc La Dalat cổ bên những chiếc xe hơi hiện đại.
Theo ông Nguyễn Văn Sỹ, một người chơi xe La Dalat, Citroën đã tung ra thị trường 4 kiểu dáng khác nhau. Phần máy và hệ thống tay lái, bộ nhún, bộ thắng… nhập từ Pháp. Các bộ phận khác như hộp đèn, kèn, ghế nệm, dàn đồng, mui xe bằng lá thép uốn hoặc vải được sản xuất tại nhà máy Công ty Xe hơi Sài Gòn.
Thế nhưng từ một chiếc xe từng “làm mưa làm gió”, giờ đây, sau gần 50 năm, La Dalat ở Sài Gòn chỉ còn tồn tại dưới dạng sưu tầm, phục chế của những người chơi xe cổ.